Górski klimat jest bardzo specyficzny – ma na niego wpływ przede wszystkim wysokość. Im wyżej, tym warunki trudniejsze. Tym mniej roślin potrafi sobie z nimi poradzić.
Wraz z wysokością zmienia się ciśnienie i temperatura, która dodatkowo podlega dużym wahaniom tak rocznym, jak i w ciągu doby. Zwiększa się ilość opadów, pojawiają się silne wiatry (m. in. halny, który z jednej strony powoduje nagłe ocieplenie i przyspieszenie wegetacji, z drugiej gwałtowne ochłodzenie, ale kiedy wieje długo - duże przesuszenie roślin), zwiększa się nasłonecznienie i parowanie, występują lawiny (kamienne i śnieżne) oraz długie zaleganie pokrywy śnieżnej (bo zima trwa tu zdecydowanie dłużej), przez co oczywiście skraca się okres wegetacyjny.
Niezwykle ważne dla rozwoju każdej rośliny ma jakość podłoża, na którym rośnie, czerpie bowiem ona stamtąd potrzebne jej do życia składniki odżywcze. Wraz ze wzrostem wysokości gleba staje się coraz uboższa i jest jej coraz mniej. Dla roślin niezwykle istotny jest skład gleby i jej kwasowość – dlatego w większości zupełnie inne rośliny występują na wapiennym, a zupełnie inne na granitowym podłożu.
Rośliny górskie, żeby przetrwać, musiały przystosować się do panujących tu warunków. Przystosowania dotyczą budowy roślin, gospodarowanie wodą, rozmnażania, odporności na mróz, przyspieszenia wegetacji, itp.
Jednymi z ważniejszych przystosowań roślin do życia w trudnych, górskich warunkach są: wieloletniość, ograniczenie rozmiarów, zabezpieczenie się przed gwałtownymi zmianami temperatury i utratą wody oraz tworzenie różnych form wzrostu.
Dzięki wieloletniości rośliny wydłużają swój cykl życiowy. Wraz z wysokością zauważa się coraz mniejszą ilość roślin jednorocznych, a powyżej 2300 m. w ogóle nie występują. Warunki w górach są często tak niesprzyjające, że rośliny często rozmnażają się raz na kilka lat – wtedy gdy warunki są sprzyjające.
Im wyżej, tym rośliny są mniejsze. Dzięki małym rozmiarom są mniej narażone na działanie silnych wiatrów i niskich temperatur, zimą przykrywający je w całości śnieg chroni przed silnymi mrozami, a latem przy dużym nasłonecznieniu są narażone na mniejszą utratę wody. Zredukowanie rozmiaru blaszki liściowej także przyczynia się do zmniejszenia parowania, a co za tym idzie, zatrzymania wody w organizmie.
Część krzewinek przybrało formy szpalerowe (wierzba alpejska) - ich pędy ściślej przylegają do podłoża, tworząc gęstą plątaninę, przez co roślina jest odporniejsza na działanie wiatru, ułatwia jej to wchłanianie wody i korzystanie z ciepła, zgromadzonego w podłożu.
Inne rośliny tworzą poduszki (lepnica bezłodygowa, skalnica seledynowa) lub darnie (piaskowiec orzęsiony, skalnica nakrapiana). Mają one korzeń palowy, dzięki któremu silnie tkwią w podłożu, a pędy tworzące poduszkę ułatwiają gospodarkę wodą, a także ograniczają oddawanie ciepła.
Wytwarzanie różyczki liściowej (pierwiosnki, urdzik karpacki) to ochrona przed zimnem i lepsze zaopatrzenie w wodę i składniki mineralne.
Niektóre rośliny pokryte są kutnerem (szarotka alpejska) lub woskiem (pierwiosnek łyszczak), co stanowi świetne zabezpieczenie przed utratą wody i izolację przed zimnem.
Jeszcze inne wytworzyły gruboszowate (rojnik górski), lub skórzaste liście (bażyna czarna) w których magazynują wodę.
Niektóre rozmnażają się wegetatywnie, za pomocą rozmnóżek, co także skraca cykl wegetacyjny. (rojniki, skalnice). Inne wykształcają nowe roślinki lub bulwki zamiast kwiatów (wiechlina alpejska, skalnica zwisła), które spadają na ziemię, zakorzeniają się i rozwijają w nową roślinę (pseudożyworodność).
Inne w celu przyspieszenia wegetacji mają zimozielone liście (rzeżucha trójlistkowa).
Jeszcze inne w tym celu zakwitają bardzo wcześnie (skalnica naprzeciwlistna), wytwarzając jednocześnie efektowne, kolorowe kwiaty, o mocnym zapachu (goryczka Kluzjusza, goryczka wiosenna), mające na celu zwabienie owadów, których w górach jest mniej. Najczęściej też występują łanowo, bo w ten sposób także zwiększają swoje szanse na zapylenie.
Inne są wiatropylne (trawy), gdyż na tej wysokości trudno o owady.
Niektóre gatunki wykształciły zdolność do rozwoju nasion z niezapłodnionej komórki jajowej i nie wytwarzają w ogóle pyłku (przywrotniki).
Ciekawym przystosowaniem niektórych roślin górskich jest odpowiedni skład chemiczny soku komórkowego. Mają one w soku komórkowym duże stężenie cukru, co prawdopodobnie zwiększa odporność na niskie temperatury i pozwala przetrwać zakwitłej już roślinie nagły przymrozek.
Inne rośliny w tym samym celu redukują ilości wody w komórkach, zmniejszając jednocześnie metabolizm.
Bibliografia :
- Kondracki J.: Karpaty. Warszawa: WSiP, 1989
- Szata roślinna Polski. Red. w. Szafer, K. Zarzycki. Wyd.3. Warszawa: PWN, 1977
- Kozik R.:Trudne życie górskich roślin czyli przystosowanie roślin do życia w górach."W górach" 2004, nr 2
- Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z.: Rośliny górskie. Warszawa: Multico, 2007
- Matuszkiewicz.J.: Regionalizacja geobotaniczna Polski. Warszawa: IGiPZ PAN, 2008
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Ro%C5%9Bliny_tatrza%C5%84skie