Telgart, Hronsek, Bańska Szczawnica - 29 kwietnia 2023

Wreszcie wybraliśmy się na zaplanowaną na maj 2020 roku wycieczkę w Góry Szczawnickie. Przeszkodziła nam wtedy pandemia. Ponieważ plan był starannie przez Marka przygotowany, szkoda byłoby go zmarnować – nie musieliśmy nic na majowy weekend wymyślać. Marek odszukał swoje notatki, zamówił noclegi i pojechaliśmy.

Wyjechaliśmy z Nowego Sącza w deszczu. Na dodatek było dość chłodno. Ale prognozy pogody obiecywały, że będzie lepiej.

Jechaliśmy przez Starą Lubowlę (Stará Ľubovňa), Kieżmark (Kežmarok) i Poprad. Potem skręciliśmy na Telgart (Telgárt). Tuż przed nim, zatrzymaliśmy się przy Źródle Hronu (prameň Hrona). Znajduje się on w Kotlinie Helpiańskiej (Heľpianske podolie), u podnóży masywu Kráľova hoľa (Królewska Hala), z głównym szczytem o tej samej nazwie (1946 m n.p.m.), będącą drugą po Krywaniu, górą narodową Słowaków. Potem aż za Zwoleń jechaliśmy wzdłuż tej rzeki, obserwując, jak się zmienia i potężnieje.

Kolejny przystanek mieliśmy już w Telgarcie. Prowadzi tędy słynna linia kolejowa nr 173 (Červená Skala – Margecany). Jest ona częścią tzw. środkowosłowackiej linii transwersalnej. Wspomniany powyżej jej odcinek rozpoczęto budować w 1931 roku. Było to bardzo trudne zadanie – trzeba było kuć w skale tunele, budować wysokie nasypy i mosty kolejowe. Zbudowano 281 obiektów mostowych, w tym słynny Wiadukt Telgarcki, którego główny łuk ma 32 metry rozpiętości, i 9 tuneli o łącznej długości 3800 metrów.  Najbardziej ciekawa z technicznego punktu widzenia jest tzw. Pętla Telgarcka - spiralny tunel o promieniu 400 metrów i długości 1239 metrów, dzięki któremu pociągi pokonują wysokość 31 metrów wysokości, aby wjechać na Przełęcz Besnik.

Mamy ogromne szczęście – trafiamy do Telgartu akurat kwadrans przed przejazdem przez słynny tunel pociągu (a jeździ dość rzadko). Na przystanku czeka spora grupa turystów z przewodnikiem. Przejazd tą trasą to tutejsza atrakcja turystyczna.

Pociąg przyjeżdża punktualnie i możemy obserwować, jak wjeżdża najpierw na dole do tunelu, aby po chwili wjechać na wysoki wiadukt nad naszymi głowami. Bardzo nam się z Lilą ta atrakcja podoba i Marek mocno punktuje za włączenie jej do programu naszej wycieczki.

Szkoda tylko, że jest tak chłodno. I kropi deszcz. Przy Źródle Hronu było tak przeraźliwie zimno, że zastanawialiśmy się nad wyjęciem czapek i rękawiczek. Ba, żałowaliśmy, że nie włożyliśmy kalesonów termicznych pod spodnie. Tu jest nieco lepiej, ale też nieciekawie. No, ale jesteśmy wysoko, na ponad 800 metrach wysokości – tu jest jeszcze przedwiośnie.

Jedziemy dalej. Po drodze mijamy rezerwat Meandry Hronu. Mieliśmy się tu zatrzymać, nawet znajomy botanik dowiadywał się od kolegów Słowaków, czy można tam wejść, bo jest objęty 4 stopniem ochrony, a nie prowadzi przez niego żaden szlak turystyczny. Nie można, ale ponoć ludzie chodzą i raczej nikt nie płaci mandatów. Rezerwat jest położony poniżej drogi, którą jedziemy, cały jest na widoku, na dodatek nie ma się gdzie zatrzymać, no i jest tablica z zakazem wstępu. Rosną tam ponoć ciekawe rośliny, w tym pierwiosnek omączony, ale teraz jest szaro i buro. Nic jeszcze nie rośnie. Więc głupotą byłoby tam wchodzić, zwłaszcza w taką paskudną pogodę, narażając się na ewentualny mandat.

Potem zatrzymujemy się na chwilę na „przerwę techniczną”. I jak zwykle mam ogromne szczęście! Wchodzę w zarośla i zauważam pierwiosnka. I piszczę z radości, bo to pierwiosnek bezłodygowy, który u nas został już uznany za gatunek wymarły. Nie przyszło mi do głowy, że go tutaj znajdę. I to w taki sposób! Od razu przestaje mi przeszkadzać paskudna pogoda. Moja radość udziela się moim przyjaciołom. A Marek znowu zapunktował. Ostatecznie stanął w odpowiednim miejscu!

Trasa naszej podróży prowadzi pomiędzy Tatrami Niżnymi, a Murańską Planiną. Jedziemy nadal wysoko, wiec wiosny ani śladu.

Jadąc nadal drogą 66, mijamy Brezno i Bańską Szczawnicę. Ponieważ czytając plan naszej wycieczki, przygotowany przez Marka, zauważyłam, że będziemy przejeżdżać przez Zwoleń (Zvolen), uprosiłam go, żeby dołożył do naszej wycieczki jeszcze podjechanie pod ścieżkę przyrodniczą w okolicach Zvolenskiej Slatiny. Tam ponoć na pierwszym stanowisku ma rosnąć szachownica kostkowana, którą bardzo chciałabym sfotografować. A akurat powinna jeszcze kwitnąć. No i przy okazji zajrzelibyśmy do Hronseku.

Zaczynamy właśnie od niego. Pierwsze pisemne wzmianki o tej miejscowości pochodzą z roku 1500, chociaż najprawdopodobniej powstała dużo wcześniej.

Znajduje się tu kilka cennych zabytków, w tym jeden z pięciu zachowanych na Słowacji kościołów artykularnych, a jeden z trzech wpisanych w 2008 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Kościoły artykularne to kościoły protestanckie, budowane w XVII i XVIII wieku. Mieszkało tu wtedy sporo osadników niemieckich, ale nie mieli oni w ultrakatolickim państwie Habsburgów prawa do budowania świątyń. Dopiero w 1681 roku zatwierdzono kodeks, w którym artykuły 25 i 26 zezwalały protestantom na budowę kościołów, ale poza granicami miejscowości, niezbyt duże, z wejściem po przeciwnej stronie wsi, tylko z drewna, bez wież i dzwonów, i bez użycia gwoździ. Mogły powstać tylko dwa takie kościoły w komitacie (województwie).

Ten w Hronseku powstał w roku 1725, na małej wysepce na Hronie. Został poświęcony pamięci Marcina Lutra. Cechuje się ciekawą architekturą. Nawiązuje bowiem do niemieckich budowli szachulcowych, ale wypełnienie ścian jest nie z cegieł, a z drewna. Wewnątrz zachowało się wyposażenie z czasów powstania kościoła, m.in. barokowy ołtarz, kazalnica, organy i sporo obrazów. Obok niego zachowała się zabytkowa, barokowa dzwonnica z dzwonem też z XVIII wieku (nie wiem, jak to się miało do zakazu wyposażenia kościołów artykularnych w dzwony, może były jakieś odstępstwa od tej reguły). Kościół jest otwarty, można go obejrzeć w środku.

Ponieważ Hronsek dopisaliśmy do planu w ostatniej chwili, a ja w głowie miałam tylko moją roślinkę, to nie byliśmy dobrze przygotowani do jego zwiedzenia. Obejrzeliśmy jeszcze (ale w sumie przez przypadek), z zewnątrz, bo nie jest na razie udostępniony do zwiedzania, pałac (kasztel) Géczych z 1775 roku. Kasztel otacza niewielki park. Koło niego rośnie stara, 250-letnia lipa, będąca pomnikiem przyrody.

W Hronseku jest jeszcze XVI-wieczny dwór obronny z fosą, tzw. Zamek Wodny (Vodný hrad). Był przez długie lata zrujnowany, ale ostatnio został gruntownie odrestaurowany. Chyba nadal nie można go zwiedzać wewnątrz, ale na zewnątrz prezentuje się imponująco. Byłam bardzo rozżalona, że przegapiliśmy taką atrakcję, zwłaszcza, że byliśmy tuż obok niej. Ale bywa. Może jeszcze kiedyś będziemy w pobliżu przejeżdżać, to tam zajrzymy.

Jedziemy dalej. Dojazd do „mojej” ścieżki jest skomplikowany, ale Marek świetnie sobie radzi. Droga dojazdowa jest kiepska, częściowo bita i pełna wybojów. Ale docieramy do celu. Wita nas tablica, na której oczywiście szachownica kostkowana jest wymieniana jako główna atrakcja tej ścieżki. Na tablicy jest, ale stanowisku, gdzie powinna rosnąć, jej niestety nie ma. Jestem rozczarowana, ale Marek chyba bardziej. Pracowicie, w lekkich, szmacianych butkach do prowadzenia samochodu przeczesuje podmokłą łąkę. Zresztą, wszyscy szukamy. Ale bez rezultatu. Powinna zacząć kwitnąć w połowie kwietnia. Gdyby było już po kwitnieniu, to byłyby przekwitłe osobniki. Niemożliwe jest też, żeby nie było pąków, jeśli wegetacja się spóźniła. Ale to wrażliwa roślinka jest. I albo z uwagi na warunki nie zakwitnie w tym roku, albo po prostu wyginęła. Trochę jesteśmy rozczarowani, ale cóż... A ścieżka bardzo piękna. To Náučný chodník Údolím rieky Slatina. Ma około 12 kilometrów długości. Żałujemy, że nie mamy na nią czasu. Zwłaszcza, że pogoda się wyraźnie poprawiła i chwilami nawet zdarzają się przebłyski słońca.

Stamtąd wracamy drogą nr 16 w stronę Zwolenia, jedziemy dalej drogą R2, a potem R1 i przed miejscowością Hronska Breznica skręcamy na drogę nr 51. Nią dojeżdżamy do celu naszej wyprawy, czyli Bańskiej Szczawnicy.

Tu na dzisiaj mamy zaplanowane zwiedzenie słynnej kalwarii.

Kalwaria w Bańskiej Szczawnicy (Kalvária v Banskej Štiavnicy) została zbudowana w latach 1744-51. Jest uważana za jedną z najpiękniejszych kalwarii w Europie. W 1993 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jest położona na zachodnim stoku wysokiego wzgórza Scharfenberg (Ostrý vrch - Ostra Góra; 749 m n.p.m.). To dwa kościoły – górny i dolny oraz kilkanaście kapliczek drogi krzyżowej. Inicjatorem budowy kalwarii był jezuita, František Perger. Podczas II wojny światowej kalwaria mocno ucierpiała. Ciekawostką jest, że w 1951 roku została znacjonalizowana, a ruch pielgrzymkowy został mocno ograniczony. Pod koniec XX wieku część elementów wyposażenia zostało rozkradzionych. Na szczęście sporo rzeźb i płaskorzeźb uratowano i są odnowione i przechowywane w Starym Zamku w Bańskiej Szczawnicy. A sama kalwaria została gruntownie odnowiona i stanowi ogromną atrakcję turystyczną.

Stamtąd jedziemy do centrum Bańskiej Szczawnicy, gdzie mamy noclegi. Miasto robi na nas niesamowite wrażenie. Zwłaszcza jego położenie i strome, brukowane uliczki. Jesteśmy trochę przed czasem, parkujemy więc przed domem i idziemy na krótki spacer po najbliższej okolicy.

Bańska Szczawnica (Banská Štiavnica) to jedno z najstarszych górniczych miast w Europie. W średniowieczu była najważniejszym miastem górniczym Węgier. Wydobywano tu najpierw złoto, a później srebro. Pierwsza osada górnicza powstała na wzgórzu Glanzenberg (Ligotavá hora, 793 m n.p.m.) już w XI wieku. Kruszec wydobywano tam metodą odkrywkową. Na początku XIII wieku pozyskiwano tu około 75 kg srebra rocznie. Miasto zostało założone na przełomie XII i XIII wieku u stóp Glanzenbergu i szczytu o nazwie Paradajs  (939 m n.p.m.). Prawa miejskie otrzymało prawdopodobnie przed rokiem 1255.

Bańska Szczawnica jest jednym z najbogatszych w zabytki miast Słowacji. Została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, razem ze wspomnianą powyżej kalwarią. Miasto zostało uznane już w latach 50. ubiegłego wieku za rezerwat miejski, który po wpisaniu na listę UNESCO został powiększony, co zapewnia ochronę całego historycznego miasta – również dzielnicy rzemieślniczo-przemysłowej oraz dawnych osad górniczych na zboczach wokół centrum miasta.

Wracamy – gospodarz już na nas czeka. Mieszkanko skromne, ale przytulny pokój z aneksem kuchennym, przedpokojem i łazienką zupełnie nam wystarcza. Zwłaszcza, że łóżka są bardzo wygodne. A jego położenie u stóp Nowego Zamku, w samym centrum starego miasta, jest bezcenne.

Zostawiamy bagaże i wychodzimy na spacer pod Nowy Zamek (Nový zámok, także: Nový hrad, Dievčenský hrad, Dievčenský zámok, Panenský hrad). Ostatecznie mieszkamy przy ulicy Novozamockiej, która prowadzi bezpośrednio do zamku.

Po drodze mijamy Kościół Marii Panny Śnieżnej (Kostol Panny Márie Snežnej, lub Frauenbergský kostol). To późnogotycka budowla, z barokowym wnętrzem. Obecnie stanowi własność miasta i jest wykorzystywany jako kaplica pogrzebowa dla pobliskich cmentarzy.

Docieramy do zamku. Wznosi się na wzgórzu o nazwie Panieński Wierch (Dievčenský vrch 630 m n.p.m ), To masywna, XVI-wieczna, renesansowa budowla, zbudowana w latach 1564-1571, do obrony przed Turkami. Był częścią optycznego systemu sygnalizacyjnego, a także częścią murów obronnych, które obecnie już nie istnieją. Jest widoczny z wielu miejsc w mieście. Obecnie mieszczą się w nim różne wystawy. Są stąd piękne widoki na miasto i kalwarię.

Schodzimy niżej, do żydowskiego cmentarza, a potem wracamy i idziemy pod Bramę Piargską (Piargska brána), najstarszą i jedyna zachowaną bramę miejską w Bańskiej Szczawnicy. Została zbudowana w 1554 roku w stylu renesansowym, w XVIII wieku przebudowana w stylu barokowym.

A potem, mijając dwa cmentarze (jest ich tutaj aż 12), pniemy się jeszcze do góry. Wchodzimy na leśną ścieżkę, którą prowadzi do jednego z tutejszych licznych jezior (Tajch Klinger), zwanych tajchami. Ale idziemy tylko kawałek, bo zaczyna powoli kończyć się dzień.