Jadowity wąż z rodziny żmijowatych. Występuje od północnej Francji, przez środkową i wschodnią Europę i Syberię. W Europie jej południowa granica występowania biegnie przez północne Włochy, Albanię, Grecję i zachodnią część Turcji. Na północy dociera w Skandynawii aż do kręgu polarnego.

W Polsce występuje na całym obszarze, w górach nawet do 2000 m n.p.m. Jest to jedyny jadowity wąż, występujący na terenie naszego kraju. Objęta jest częściową ochroną gatunkową (od 2014 roku, wcześniej była objęta ochroną ścisłą).

Nieduży wąż, dorastający do 80 cm. Głowa płaska, szeroka, o trójkątnym kształcie, widocznie odgraniczoną od grubego, masywnego tułowia. Ogon węższy, zakończony ostrym kolcem. Samica jest większa i masywniejsza niż samiec, ma też krótszy i zwężający się u nasady ogon, u samców lekko rozszerzony w tym miejscu.
Cechą charakterystyczną żmii zygzakowatej jest ciemny zygzak na grzbiecie – stąd polska nazwa tego gatunku. Tło powierzchni grzbietowej jest jaśniejsze. Występuje w różnych kombinacjach kolorystycznych: szare tło – czarny zygzak, jasnobrązowe lub rude tło – ciemnobrązowy zygzak, czarne tło z niewidocznym zygzakiem (odmiana melatonistyczna). Na głowie rysunek w kształcie litery X. Tęczówka oka brunatna, a źrenica pionowa, co jest cechą charakterystyczną, służącą do rozpoznawania tego gatunku.

Żmija występuje w różnych środowiskach. Preferuje suche i średnio wilgotne lasy iglaste, a zwłaszcza ich obrzeża – polany śródleśne, łąki, doliny rzeczne, kamieniska, wrzosowiska, przydroża, wilgotne polany porośnięte torfowcem, borówką bagienną i bagnem zwyczajnym. Zamieszkuje też w pobliżu siedzib ludzkich i w miejscach ruderalnych.

Żywi się głównie drobnymi gryzoniami, żabami, jaszczurkami i ptakami. Swoje ofiary uśmierca jadem, który wprowadza do ich ciała podczas ugryzienia. Zabija w ten sposób szybko ofiarę, a następnie połyka w całości, zaczynając od głowy.
Jest aktywna głównie o zmierzchu i nocą. W ciągu dnia wygrzewa się na słońcu, najczęściej w pobliżu kryjówki, do której się chowa w okolicach południa, kiedy jest najgoręcej.

Dość powolna, ale mimo to jej podstawową formą obrony jest ucieczka. W celu odstraszenia wroga zwija się i syczy, może też wtedy ukąsić. Dla człowieka nie jest groźna, zawsze stara się uciec, ale jeśli nie ma możliwości ucieczki, np. podczas nadepnięcia, może ugryźć. Jad żmii bardzo rzadko powoduje śmierć dorosłych, zdrowych osób, ale jest niebezpieczny dla osób starszych, chorych i dzieci. Niektórzy też są na niego uczuleni.

Żmija jest jajożyworodna. Pora godowa zaczyna się w pierwszej połowie kwietnia, a jej szczyt przypada na maj, w górach na czerwiec. Samce po opuszczeniu miejsc zimowania udają się na godowiska. Toczą ze sobą walki o prawo kopulacji z samicą. Kopulacja poprzedzona jest wzajemnym ocieraniem się z podniesionymi ogonami. Poród następuje na przełomie sierpnia i września. Samice składają 5-18 jaj. Młode przychodzą na świat całkowicie zdolne do samodzielnego życia – opuszczając organizm matki, rozrywają cienką, przezroczystą błonę i wraz z matką udają się do kryjówki.

Bibliografia :