Należy do rodziny kumakowatych.

Występuje w środkowej i południowej Europie, w górach i na wyżynach. W Polsce pospolity w Karpatach i na karpackich pogórzach. Występuje od 250 m n.p.m.(poniżej wypierany przez kumaka nizinnego) do 1600 m. n.p.m. (Hala Gąsienicowa).

Jest małym płazem – ma najczęściej 4-5 cm długości. Ma zwarty tułów i mocne kończyny dolne o dobrze rozwiniętych błonach pławnych. Grzbiet ma ubarwiony oliwkowo lub szarobrązowo – występują na nim ciemniejsze, na ogół symetrycznie rozłożone plamki. Natomiast strona brzuszna ciała jest pokryta żółtymi lub jasnopomarańczowymi plamami, które zlewają się ze sobą. Układ plam jest inny u każdego osobnika. Ubarwienie brzucha może zmieniać się w zależności od warunków otoczenia i stanu fizjologicznego zwierzęcia. Palce ma zabarwione na żółto.

Dymorfizm płciowy jest słabo zauważalny – samce mają trochę bardziej chropowatą skórę dzięki kolcom brodawek grzbietowych, mają także bardziej wykształcone błony pławne, sięgające do końców palców, a w okresie godowym na części palców przednich i tylnich pojawiają się modzele godowe.

Jest zwierzęciem ciepłolubnym. Żyje w małych zbiornikach wodnych – rowach, kałużach, gliniankach, nawet koleinach leśnych, wypełnionych wodą. Mogą być nawet silnie zanieczyszczone ściekami lub innymi substancjami pochodzenia organicznego. Raczej unika wód płynących. Pływa po powierzchni lub odpoczywa na płyciźnie.

Można go też spotkać na lądzie podczas deszczowej pogody. W razie wyschnięcia zbiornika, w którym żył, ukrywa się w pobliżu i czeka na pojawienie się wody.

Zaniepokojony, nurkuje i chowa się w mule. Na lądzie w celach obronnych wygina ciało tak, aby pokazać stronę brzuszną jako ostrzeżenie. W razie ugryzienia uwalnia z gruczołów jadowych substancję, która powoduje u napastnika odruch wymiotny.
 
Żywi się głównie bezkręgowcami lądowymi – chrząszczami, pluskwiakami, dżdżownicami, błonkówkami, pająkami, ślimakami czy mrówkami. Mniej natomiast zjada zwierząt żyjących w wodzie.

Prowadzi aktywny tryb życia od kwietnia do września. Resztę roku spędza w stanie hibernacji w ukryciu pod kamieniami, kłodami drewna lub w ziemnych jamach.

Rozmnaża się w środowisku wodnym, od kwietnia do sierpnia. Ważna jest odpowiednia temperatura wody i powietrza – musi być powyżej 10⁰C. Unika towarzystwa innych żab, gdyż ich larwy stanowią zagrożenie dla jaj. Samce gromadzą się razem, ale w pewnej odległości, tworząc rewiry. Konkurują między sobą, gdyż samic jest znacznie mniej. Nie posiadają worków rezonansowych, ale przywołują samice kumkaniem. Uderzają też nogami w wodę, w wyniku czego tworzą się fale, które też są sygnałem dla samic.

Ponieważ kumaki rozmnażają się często w okresowych zbiornikach wody, które często wysychają i duża część kijanek ginie, samice składają jaja nawet kilkanaście razy w sezonie, po każdych obfitych opadach deszczu, co zwiększa prawdopodobieństwo, że za którymś razem kijanki zdążą się przeobrazić.

Samica składa pojedyncze kłęby, liczące do 100 jaj i przykleja je do roślin, kamieni czy gałązek, lub zostawia wolno pływające. Samiec dokonuje wtedy zapłodnienia. Po 10-12 dniach wylęgają się kijanki, a po 2 miesiącach przeobrażają się. Młode osobniki raczej nie wychodzą na ląd.